Een tourniquet is een poortje, dat, ter kontrole van de binnentredenden, de toegang van een gebouw of afgesloten terrein geordend regelt. Vele mensen passeren een voor een het hek of de afsluiting, m.a.w. slechts één persoon tegelijk wordt toegang verleend. De poortjes gaan of in één richting of in beide richtingen open. Het moderne en meest gekende type bestaat uit een in de bodem verankerde (metalen) konstruktie, meestal een vertikale stijl of paal, met één tot vier beweegbare horizontale armen op „halve hoogte“ of heuphoogte. Het poortje geeft vrije doorgang na inworp van een muntstuk of na het lezen door een sensor van een elektronisch pasje, kaartje enz. Zo kan eventueel ook de identiteit van de persoon worden geregistreerd, zowel bij het komen als het gaan. Soms is er geen belemmering en kan men altijd passeren, het poortje dient dan bijv. om de mensenstroom te regelen en eventueel te tellen. Tourniquets treft men aan in banken, musea, zwembaden, vrijetijdsparken, metrostations, supermarkten, openbare toiletten enz. De hoge tourniquets (iron maiden turnstiles) zijn gewoonlijk ongeveer 2 m hoog en komen voor bij de ingang van stadions, militaire inrichtingen, overheidsgebouwen, grensovergangen, op luchthavens enz. Erover klimmen is moeilijk of onmogelijk. Drehsperre, Drehkreuz (D), turnstile, baffle gate (E), tourniquet, portillon d´accès (F), turniket (CZ) Weidepoortjes, stegels, stiles Een voorloper van het moderne draaikruis zou voor het eerst in 1916 in een supermarkt in Memphis (V.S.A.) zijn gebouwd. Maar de oorsprong waren de weidepoortjes op het platteland, die zo zijn gebouwd dat ze, niet voor de mens, maar voor het vee (en ruiters) een onneembare hindernis vormen. Op het platteland bestaan servituten (erfdienstbaarheden, het recht van overpad) in de vorm van openbare veldwegen en wandelpaden op privé gronden. Die paden worden in sommige streken kerkpaden genoemd, in Groot-Brittannië mass path, omdat ze ´s zondags door kerkgangers worden (werden) gebruikt. Vele wandelpaden vormen de kortste verbinding tussen de dorpen. Ze lopen meestal door bossen en over weiden waar talrijke hindernissen zijn als heggen, hagen, afrasteringen, sloten. Daar moet de voetganger door of over, niet het vee (runderen, schapen …). Daarom zijn – alleen voor de voetganger – in de afsluitingen poortjes aangebracht. Ze heten stegel (Limburg), draaipoortje, klimhekje, overstap, weidepoortje, wandelaarspoortje, draaikruis, kruisrad, haspel e.a. Stiegel, Stägel, Zauntritt, Zaunübertritt, Mauertritt, Steg (D), stile, turnstile (E), échalier (F), přechodové schůdky (CZ) Een eerste type vormen de smalle, voor het vee ontoegankelijke doorgangen door hagen, afrasteringen of muurtjes. In de streek van Aken en Eupen komen ze vaak voor in de vorm van hardstenen, soms houten palen (foto 2). In Groot-Brittannië zijn het squeeze gates of squeeze stiles (foto 4). Foto 2, links: een Stiegel in Raeren (Oostkantons of Duitstalig België). Foto 3, midden: een veel voorkomende stegel in de vorm van een hoekige houten konstruktie in Schin-op-Geul (Nederlands Limburg). Foto 4, rechts: een squeeze stile in Engeland. Dan zijn er ook nog klimhekjes (overstapjes, in het Engels stiles) over hek, haag, muur of sloot, bestaande uit een houten laddertje of stenen treden (foto 5). Op het Europees vasteland zijn de meeste verdwenen en vervangen door draaipoortjes. Foto 5, links: een overstap of klimhekje in Duitsland. Foto 6, rechts: een vlonder met overstap in Engeland. In het Weser-Rijn-Maas-Moezelgebied, wellicht ook elders in Europa, is tenslotte het meest voorkomende (derde) type het beweeglijke draaikruis, ook kruisrad, draaihekje, draaipoortje enz. genoemd, in Limburg stegel, in sommige Duitse streken Haspel (foto 7). Ze zijn de oudste tourniquets. De metalen konstruktie bestaat uit een vertikale (houten) paal (stijl) waarbovenop een draaibaar vierarmig horizontaal (metalen) kruis is bevestigd. De wandelaar zet het kruis in beweging en neemt tussen twee kruisarmen de hindernis. Een variant is het draaipoortje in de vorm van een vrijstaande paal (de hekpaal) waaraan een metalen hoekig hek hangt (foto 8). Foto 7, links: een draaikruis of kruisrad in het dal van de Geul (Nederlands Limburg). Foto 8, rechts: een hoekig draaihekje. © Pieter Schepens (2018-2021)